Hij moet een aardig mondje Amsterdams gesproken hebben. Hartog Noot. Opgegroeid in de Amsterdamse Jodenbuurt met zijn overvolle straten, stegen en gangen. De kleurrijke Jodenbuurt met zijn vaak straatarme bevolking.
Hartog Noot werd geboren op 17 februari 1910. Een klein gezin aan de Keizerstraat 25 één hoog achter. Zijn vader liep met de voddenkar. Later probeerde hij de kost te verdienen door afgedankte meubels op te knappen die hij op het Waterlooplein op de kop had getikt. Het zat niet mee en hij kwam in de steun terecht. Wanneer Hartog als kind naar school ging, zag hij om zich heen veel armoede. Vaak erger dan de armoede thuis. Na schooltijd begon de Joodse school. In plaats van buiten te spelen leerde Hartog de letters lezen van het Hebreeuwse alfabet. Joodse geschiedenis. Joodse feestdagen.
In de wereld rond de synagoge aan de Uilenburgerstraat moet iemand de kleine Hartog Noot hebben opgemerkt en zo is het gekomen dat hij in 1926 uiteindelijk op het statige Nederlands Israëlitisch Seminarium terecht kwam. Een veelbelovende jongen uit de Amsterdamse Jodenbuurt.
In 1926 bepaalde de stad Amsterdam dat de krotten van de Jodenbuurt moesten worden afgebroken. De Transvaalbuurt werd gebouwd. De ontwerpers van de wijk waren bezield door socialistische idealen. Er vond een ware uittocht plaats en ook de ouders van Hartog kregen een eigen flat. Spitskopstraat 5 II werd het nieuwe adres. Veel Joden waren socialist. Evengoed rook het er op sabbathavond als vanouds naar kippensoep!
Hartog leert Rachel Cozijn kennen. Ze woont in de Jordaan. Haar vader heeft een schildersbedrijf in de Oude Spiegelstraat. Een gezin van acht kinderen.
Collectie Joods Museum Amsterdam
Barend is communist. Salomo zingt in de Arbeiderszangvereniging Kunst en Strijd. Roza is vermoedelijk net als Rachel lid van de zionistische Joodse Jeugdorganisatie. Een zelfbewust milieu. In 1928 maken Hartog en Chel hun verloving bekend.
In datzelfde jaar haalt Hartog Noot de acte voor godsdienstleraar eerste klasse. Nog te jong om aan het werk te kunnen vervolgt hij zijn studie met de opleiding voor de acte van godsdienstleraar tweede klasse. Een studie die hoge eisen stelt.
In 1929 krijgt hij vrijstelling van militaire dienst. De Militieregisters vermelden dat hij leerling vierde klas is van het Israëlitisch Seminarium. Weer een jaar later wordt hij afgekeurd. Wegens gebreken.
In 1930 stopt Hartog met zijn studie omdat hij in de kleine Joodse gemeente van Kampen een aanstelling kan krijgen als chazan oftewel voorzanger en voorganger. Zijn ouders konden de inkomsten waarschijnlijk goed gebruiken. Hij laat zijn verloofde voorlopig achter in Amsterdam en gaat in Kampen in de kost.
Op 2 september 1931 trouwen Hartog Noot en Rachel Cozijn in Amsterdam. De tengere bruidegom heeft mooi donker haar en een kleine baard. Achter de bruid met haar lange sluier staan haar jongere zusjes.
Het is een klein jaar later. De herfst is de tijd van de grote feesten van het jodendom. Joods Nieuwjaar. Grote Verzoendag. Loofhuttenfeest. Vreugde der Wet. In de synagoge aan de IJsselkade zal de jonge chazan de talrijke gebeden zingen. Voorafgaande aan deze bijzondere dagen wensen De Heer en Mevrouw Noot hun gemeenteleden een gezegend Nieuwjaar toe.
Op 22 december 1932 krijgen Hartog en Rachel hun eerste kind. Mozes Philip vernoemd naar de beide grootvaders Mozes Cozijn en Philip Noot. Mau heet hij in het dagelijks leven.
Ondertussen is in Borculo de godsdienstonderwijzer Hartog de Vries overleden. Op de Joodse begraafplaats kun je zijn grafsteen vinden. Hier rust een sieraad voor de leden van zijn gemeente. Hij leerde en onderwees met geloof en vreesde de Eeuwige in zuiverheid.
Op 25 september 1932 wordt zijn opvolger benoemd. Hij is nog maar 22 jaar. Zijn naam is Hartog Noot. De studie van Thora en Talmoed stond in de orthodoxe Joodse gemeente op zeer hoog niveau. Het maakt haar wijd en zijd bekend.
Hartog moet een goede stem hebben gehad en beschikt hebben over de nodige kennis van het chazanoet het geheel van gebeden, palmen en hymnen die de dienst in de synagoge zo veel glans geven. Zo kreeg hij de kans om chazan te worden in de stijlvolle synagoge van Borculo.
Maar dat niet alleen. Hij was leraar in de nieuwe Joodse school aan de Korte Wal. Hij was sjocheet oftewel ritueel slachter. In dienst van de vereniging Gemiloeth Gasadiem verrichtte hij in dagen van rouw de gebruikelijke rituelen en hij leidde de dode naar de begraafplaats die in het jodendom Huis der levenden wordt genoemd.
Het Centraal Blad voor Israelieten in Nederland plaatste ter gelegenheid van zijn installatie op 2 februari 1933 een mooie foto van hem gemaakt in de synagoge van Kampen. In zijn antwoord op verschillende sprekers zei de jonge leraar dat hij zou trachten zijn taak naar zijn beste kunnen uit te oefenen en sprak de bede uit, dat de Algoede steeds vrede moge schenken. Twee dagen eerder op 30 januari 1933 was Adolf Hitler in Duitsland aan de macht gekomen.
Wie was Hartog Noot? In de notulen van de kerkenraad van de Nederlandsch Israëlitische Gemeente van Borculo komt het beeld naar voren van iemand die als secretaris van de gemeente zijn kundigheid bewijst. Meermalen oogst hij lof. Hij wordt de olie in de machinerie van de gemeente genoemd. Hij wordt om zijn plichtsbesef geprezen. IJverig en accuraat. Op de Literaire Club worden zijn bijdragen met waardering ontvangen. Hij spreekt over het Poerimfeest, over De taak van den Jood in deze tijd en over De Grieksche filosofen en de wijsbegeerte van Israël.
Een klein gebedenboekje getuigt van de vriendschap van twee jonge mannen. Ooit gaf Hartog Noot het ten geschenke aan Bram Roozendaal. Leeftijdsgenoten. Voor A. Roozendaal uit vriendschap
In de zomer van 1938 vroeg Judik Hartog haar leraar en buurman iets in haar poesiealbum te schrijven en dat deed hij. Wordt een goede Jodin, Geliefd onder de mensen. Veel goeds schenke jou G’d, Dan wacht je een gelukkig lot.
Hartog Noot met zijn leerlingen. Klein van gestalte.
De vader van rabbijn Lody van de Kamp was iets ouder dan Hartog Noot.
Hij heeft hem nog gekend als voorganger en als leraar voor de volwassenen. Mijn vader sprak altijd over die lieve rebbe Noot. Op 23 september 1934 wordt Barend Salomo geboren vernoemd naar Barend en Salomo Cozijn de twee oudste broers van Rachel. Naomi Esther wordt vier jaar later op 17 juni 1938 geboren. De moeder van Rachel heette Esther Samas.
Er is een fotoalbum van de familie Cozijn bewaard gebleven met kiekjes gemaakt om de Amsterdamse familie op de hoogte te houden van het wel en wee in het verre Borculo. Op de foto rechts staat Rachel met Mau bij het café van Sam Berg aan de Veemarkt.
Rachel had een mooie stem. Ze moet de aanwezigen ontroerd hebben toen ze op een avond op de Literaire Club twee geliefde sabbatsliederen zong. Schabbos Hamalko en Gut Woch.
Van 8 op 9 november 1938 brandden in Duitsland de synagogen en werden winkels vernield en Joden aangevallen en vernederd. De Kristallnacht. Vluchtelingen vonden gastvrijheid in de Joodse Gemeente van Borculo. Op 10 mei 1940 viel Duitsland binnen en vijf dagen later was Nederland bezet. De anti-Joodse maatregelen volgen elkaar snel op. De kerkenraadsverslagen getuigen ervan. Het verbod op ritueel slachten. De avondklok. Soms wordt er niet vergaderd. Het schoollokaal moet worden afgestaan. Maar over de brandstichting in de synagoge in augustus 1941 zwijgen de notulen stil. Op 8 oktober 1941 worden vier Joodse ingezetenen gearresteerd. De ongeluksdag heet deze dag in de notulen. Twee van hen mogen weer gaan. Twee anderen niet. Het zijn de slager Izak Spanjar en de leraar Hartog Noot. Ze vinden kort daarna in Mauthausen de dood.
Het overlijdensbericht van het Amtsgericht Mauthausen komt pas later. Het is gedateerd 10 november 1941. Het deelt mee dat de Lehrer en Häftling Hartog Noot op 16 oktober 1941 om 12.40 uur overleden is.
Het laatste door Hartog Noot geschreven kerkenraadsverslag is niet meer door hem ondertekend. Een lege plek op het papier spreekt de stille taal van wat er is gebeurd.
Rachel bleef achter. Mau is acht jaar. Barend is zeven en Naomi is drie jaar oud. Enkele maanden na de dood van Hartog is Rachel in het bezit van een verklaring van de Joodse Raad. Daarin staat dat ze vertegenwoordigster is van de afdeling Heffing van de Commissie Ondersteuning en Maatschappelijk Werk voor Gelderland. Het geeft haar een Sperre. Dat wil zeggen dat ze vrijstelling heeft van deportatie. Vooralsnog. In februari 1943 duikt ze onder aldus een politiebericht waarin om haar opsporing wordt verzocht. Het verhaal gaat dat ze in Heemskerk ondergedoken was. De kinderen zijn alle drie op verschillende adressen ondergebracht.
Ruim een jaar later is het voorbij. Rachel Noot wordt gearresteerd en op 27 april 1944 naar kamp Westerbork gebracht. Ze wordt ondergebracht in barak 67. Dat was de strafbarak. Bestemd voor ieder die door onder te duiken de anti-Joodse wetgeving overtreden had. Op 19 mei 1944 klom Rachel Noot – Cozijn in de veewagon op weg naar Auschwitz. Ze ging als Häftling op transport en dat is ook de reden waarom zij direct na aankomst op 22 mei 1944 naar de gaskamers is gestuurd. Strafgevangenen werden slechts zelden geselecteerd voor tewerkstelling in het kamp./
Dit transport is bekend geworden als het zogeheten Zigeunertransport. Beelden van dit transport zijn in de bekende Westerborkfilm de hele wereld over gegaan. Op 22 mei 1944 reed de trein het kamp binnen. De vijftienjarige Eva Geiringer was één van de gedeporteerden en deed verslag van de aankomst in haar boek Herinneringen van een Joods meisje :
Na ongeveer drie dagen kwam de trein hortend tot stilstand. Buiten hoorden we geschreeuw en de deuren knarsten open. In het Duits werden wilde bevelen geschreeuwd.
Naschrift Mau, Barend en Naomi overleefden de Holocaust. David Colthof en Helena Groen met wie Hartog en Rachel bevriend waren hebben de drie kinderen opgevoed. Mau is in het spoor van zijn vader gegaan en werd Joods leraar. Barend kwam in de manufacturenzaak van David Colthof aan de Kerkstraat en ging eveneens in het spoor van zijn vader als voorzanger in de sjoel aan de Korte Wal waar na de oorlog de Joodse Gemeente opnieuw bijeen kwam. Naomi werd kleuterleidster. Alle drie vonden een nieuw bestaan in Israël.
Een foto van de jonge godsdienstleraar Mau Noot. Net als zijn vader draagt hij een donkere baard. Hij is ongeveer even oud als zijn vader toen die chazan, sjocheet en leraar werd in de vooroorlogse kille van Borculo .
